یکی از سخت‌ترین و پیچیده‌ترین قسمت‌های خودرو، موتور آن است. زیرا این قسمت خود به‌تنهایی از اجزای مختلفی تشکیل شده است که اگر در کار هر کدام مشکلی ایجاد شود، کل عملکرد موتور مختل می‌شود. بر این اساس لازم است که به‌عنوان یک راننده یک آشنایی کلی با تمامی اجزای موتور ماشین و عملکرد هر یک داشته باشید تا در صورت خرابی ماشینتان، به‌راحتی می‌توانید تشخیص دهید که کدام قطعه مشکل را ایجاد کرده و اقدامات مناسب را انجام دهید.
در این مقاله از وبلاگ ایگل سعی کردیم لیستی از اصلی‌ترین اجزای موتور ماشین را به‌همراه کارکرد هر کدام برایتان به اشتراک بگذاریم. پس با ما همراه باشید تا شما را با زیر و بم موتور خودرو و اجزای آن آشنا کنیم.
جلوگیری از سرقت خودرو
- ردیابی لحظه‌ای و آنلاین خودرو
- هشدار روشن شدن خودرو
- خاموش کردن خودرو از راه دور
۲۰ مورد از اصلی‌ترین اجزای موتور ماشین
به‌طور کلی موتور ماشین از حدود ۲۰۰ قطعه تشکیل شده است که در ادامه ما سعی کردیم شما را با ۲۰ مورد از اصلی‌ترین اجزا موتور ماشین آشنا کنیم.
۱. بلوک سیلندر
بلوک سیلندر که به آن بلوک موتور نیز گفته می‌شود، بخش اصلی موتور است که تمام قطعات اصلی تشکیل‌دهنده‌ی پایین موتور (شامل: سیلندرها، سرسیلندر، پیستون، شاتون، کارتل، رینگ و میل‌لنگ) را در خود جای می‌دهد.
بلوک موتور شامل حفره‌های استوانه‌ای شکل متعددی برای قرار گرفتن سیلندرهاست. همچنین دارای گذرگاه‌ها یا کانال‌هایی برای جریان یافتن آب و روغن در موتور، به‌منظور خنک‌سازی و روانکاری قطعات موتور است.
با توجه به این‌که فرایند جرقه‌زنی و احتراق درون این بلوک انجام می‌شود باید مقاومت بالایی در برابر دماها و فشارهای بالا داشته باشد. بنابراین بلوک‌های موتور را معمولا از آلومینیوم (در خودروهای مدرن امروزی) یا چدن (در خودروها و کامیون‌های قدیمی) می‌سازند.
علائم رایجی که خراب شدن بلوک سیلندر را اطلاع می‌دهند:
- گرمای بیش از حد موتور
- تغییر رنگ روغن یا ضد یخ خودرو
- نشتی روغن یا مایع خنک‌کننده
- مشاهده‌ی مایع خنک‌کننده یخ زده در رادیاتور
- خروج دود سفید از اگزوز
۲. پیستون
پیستون‌ها بخش متحرک درون سیلندر هستند که مخلوط سوخت و هوا را متراکم کرده و این مخلوط را برای فرایند احتراق آماده می‌سازد. سپس انرژی حاصل از احتراق گازهای منبسط شده درون سیلندر را توسط شاتون (میل رابط) به میل‌لنگ منتقل و به وسیله‌ی آن به نیروی چرخشی تبدیل میکند.
شکل پیستون عمدتاً به نوع موتور احتراق داخلی بستگی دارد. پیستون‌های موتور بنزینی معمولا از جنس آلمینیوم ساخته می‌شوند، بنابراین نسبت به پیستون‌های موتورهای دیزلی که از جنس چدن ساخته می‌شوند، سبک‌تر و کوتاه‌ترند و بازدهی موتور را بالا می‌برند.
عملکردهای انجام شده توسط پیستون شامل موارد زیر می‌شود:
- به از بین بردن گرمای تولید شده در حین احتراق کمک میکند.
- محفظه‌ی احتراق را آب‌بندی کرده و از نشت گازها از آن و نفوذ روغن و مایعات به داخل آن جلوگیری میکند.
- حرکت شاتون را هدایت میکند.
- تبادل مداوم گاز در محفظه‌ی احتراق را تضمین میکند.
- از تماس پیستون و دیوارهی بوش یا سیلندر جلوگیری کی‌کند و در نتیجه اصطکاک و فرسایش این دو قطعه را کاهش می‌دهد.
- دیوارهی سیلندر، پیستون و فاصله‌‌ی بین آن‌ها را روغن‌کاری میکند.
شایع‌ترین علائم خرابی پیستون:
- خروج دود سفید، آبی یا خاکستری از اگزوز به‌دلیل روغن‌سوزی
- مصرف بیش از حد روغن
- احتراق ناقص و افزایش مصرف سوخت
- شتاب نگرفتن خودرو
- گرم شدن بیش از حد موتور
- کاهش قدرت یا عملکرد ضعیف خودرو
- شنیدن صدایی شبیه به کوبش یا ضربه زدن در موتور
۳. میل لنگ
میل لنگ به‌عنوان ستون فقرات موتور احتراق داخلی شناخته می‌شود که وظیفه دارد حرکت خطی پیستون را به حرکت دورانی تبدیل کند. در واقع این قطعه، انرژی را از پیستون‌هایی که به سمت بالا و پایین حرکت می‌کنند، می‌گیرد و با تبدیل آن به انرژی دورانی، چرخ‌های ماشین را به‌حرکت در می‌آورد.
علائم خرابی میل لنگ عبارتند از:
- سخت روشن شدن خودرو
- لرزش موتور
- روشن شدن چراغ چک
- توقف ناگهانی موتور
- شتاب ناهموار
- افت فشار روغن
۴. میل بادامک
میل بادامک که با نام میل سوپاپ نیز شناخته می‌شود، در واقع یک میله یا شفت ساده است که در امتداد آن لوب‌‌های بادامک قرار می‌گیرند.
این قطعه سوپاپها را قادر به باز و بسته شدن میکند. علاوه بر این، زمانبندی باز و بسته شدن سوپاپها نیز بر عهده‌ی میل بادامک است. برای تنظیم این زمانبندی، میل بادامک از طریق یک تسمه یا زنجیرتایم به میل لنگ متصل می‌شود که مستقیماً پیستون ها را در سیلندر حرکت می‌دهد.
علائم شایع خرابی میل بادامک عبارتند از:
- روشن شدن یا چشمک زدن چراغ چک موتور
- کاهش قدرت ماشین
- وقوع انفجار یا بک فایر در منیفولد ورودی یا اگزوز
- شنیدن صدای تیک تیک یا ضربه زدن بلند
- مشاهده‌ی ضایعات فلزی در روغن موتور
- افزایش انتشار گازهای گلخانه‌ای به دلیل احتراق ناقص
۵. شاتون
شاتون، قطعهای اهرمی شکل است که پیستون را به میل لنگ متصل میکند و ضمن برقراری این ارتباط، حرکت عمودی (رفت و برگشتی) پیستون را به حرکت چرخشی یا دورانی تبدیل می‌نماید.
شاتون دارای دو سر با اندازه‌های متفاوت و یک ساق یا بدنه است که این دو سر را به هم وصل میکند است. قسمتی از شاتون که به پیستون متصل می‌شود یاتاقان کوچک و انتهایی که به میل لنگ متصل می‌شود یاتاقان بزرگ نامیده می‌شود. یاتاقان بزرگ دارای بوش‌هایی است که اصطکاک و سایش سطوح داخلی را به حداقل می‌رساند.
علائم خرابی شاتون عبارتند از:
- شنیدن صداهای غیر معمول از موتور
- شنیدن صدای تق‌تق از قطعات زیر کاپوت
- پرت شدن قطعات به بیرون
- روغن‌ریزی
۶. تسمه تایم
تسمه تایم یکی دیگر از اجزای موتور ماشین است که چرخش میل لنگ و میل بادامک را با همدیگر هماهنگ می‌سازد. به‌لطف این هماهنگ‌سازی، سوپاپها نیز به‌طور زمانبندی شده (متناسب با محل قرارگیری پیستون‌ها) باز و بسته می‌شوند.
“در برخی از خودروها به جای تسمه تایم از زنجیرتایم و چرخ‌دنده استفاده می‌شود.”
به‌طور معمول، تسمه تایم یک تسمه‌ی محرک از جنس لاستیک با استقامت بالاست که به‌صورت دندانه‌دار طراحی شده است. این قطعه همانند زنجیر دوچرخه، به دور دندانه‌های پولی می‌پیچد.
علائم خرابی تسمه تایم عبارتند از:
- شنیدن صدای تیک‌تیک یا کلیک از موتور
- خروج دود سیاه از اگزوز بعد از روشن‌کردن خودرو
- سخت استارت خوردن ماشین
- گزم شدن بیش از حد موتور
- نشت روغن موتور
- تکان شدید یا لرزش خودرو
- روشن شدن چراغ چک ماشین
۷. شمع‌ها
شمع‌ها قطعهای متشکل از الکترود، عایق چینی و واشر هستند که معمولا روی سیلندرها قرار می‌گیرند. کار شمع‌ها این است که برق ولتاژ بالای تولید شده توسط کویل (یا دلکو) را به جرقه تبدیل کنند که این جرقه، مخلوط سوخت و هوا را مشتعل میکند و باعث روشن شدن موتور می‌شود.
انواع شمع خودرو عبارتند از: شمع سرد، شمع گرم، شمع نیکلی، شمع پلاتینیومی، شمع ایریدیومی و شمع‌های چند الکترودی که در بین این‌ها، شمع‌های پلاتینیومی و ایریدیومی، استهلاک کمتر و عملکرد بهتری دارند.
نشانه های تعویض شمع خودرو می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- افزایش مصرف سوخت
- عدم شتاب خودرو
- سخت استارت خوردن ماشین
- خاموش شدن موتور
- لرزش ماشین و شنیدن صدای تق‌تق یا کوبش، هنگام درجا کار کردن ماشین
۸. سرسیلندر
سر سیلندر یکی دیگر از مهم‌ترین اجزای موتور ماشین است که در بالای سیلندر قرار دارد و محفظه‌ی احتراق را تشکیل می‌دهد. شمع‌ها، سوپاپها، میل بادامک،. گذرگاه‌های خنک‌کننده، انژکتورهای سوخت، میل سوپاپ و منیفولد گاز و هوا، همگی در این قطعه قرار دارند، بنابراین سرسیلندر از اهمیت بسیاری در موتور برخوردار است.
علائم خرابی یا ترک خوردگی سر سیلندر عبارتند از:
- خروج دود سفید (بخار) از لوله اگزوز
- پایین آمدن سطح مایع خنک کننده
- گرمای بیش از حد موتور
- احتراق ناقص (misfiring)
- مخلوط شدن روغن در آب رادیاتور
- روشن شدن چراغ چک
۹. کارتر روغن
کارتر یا کارتل روغن، محفظه‌ای در زیر موتور است که روغن موتور را در زمان خاموش بودن خودرو درون خود نگه می‌دارد همچنین روغن داغ خارج شده از موتور را جمع میکند و پس از خنک شدن به موتور بازمی‌گرداند. داخل کارتر یک پمپ روغن نیز قرار دارد که روغن را به سمت میل لنگ و سایر قسمت‌های موتور پمپاژ میکند.
علائم خرابی کارتر روغن عبارتند از:
- روشن شدن چراغ هشدار روغن
- جمع شدن روغن زیر ماشین
- کاهش سطح روغن ماشین به‌طور ناگهانی
- گرم شدن بیش از حد موتور
- استشمام بوی سوختگی از موتور
۱۰. سوپاپ موتور
سوپاپ یکی از قطعات قارچی شکل موتور است که روی سرسیلندر قرار می‌گیرد و ورود هوا به درون محفظه‌ی احتراق (سوپاپ‌های ورودی) و خروج دود از دریچه‌های سر سیلندر (سوپاپ‌های خروجی) را کنترل میکند.
سوپاپ نیز از آلیاژ‌های مقاوم به گرما ساخته می‌شود. بدون روغن کار کردن سوپاپ موجب بالارفتن استهلاک آن می‌شود. زمانبندی حرکت سوپاپها توسط تسمه تایم و سپس میل‌بادامک (میل سوپاپ) انجام می‌شود.
علايم خرابی سوپاپ عبارتند از:
- درجا زدن موتور و عدم کارکرد آن
- مصرف بیش از حد روغن
- نشت روغن
- خروج دود آبی از اگزوز
- کاهش قدرت موتور
- شنیدن صدای ترکیدن یا تیک‌تیک
۱۱. محفظه‌ی احتراق
محفظه‌ی احتراق ناحیه‌ای در داخل سیلندر است که در آن مخلوط سوخت و هوا مشتعل می‌شود. هنگامی‌که احتراق مخلوط هوا و سوخت انجام‌می‌شود، دما و حجم مخلوط افزایش‌می‌یابند و مقدار زیادی انرژی گرمایی آزادمی‌شود. همان‌طور که پیستون ترکیب سوخت و هوا را فشرده میکند و با شمع تماس پیدا میکند، مخلوط دستخوش احتراق می‌شود و به شکل گازهای حامل انرژی از محفظه‌ی احتراق خارج می‌شود.
۱۲. منیفولد ورودی
منیفولد ورودی از دیگر اجزای موتور ماشین است که هوا را در سیلندرهای موتور توزیع میکند. همچنین وظیفه‌ی نگه داشتن انژکتورهای سوخت در بسیاری از خودروها را بر عهده دارد.
هوا پس از رد شدن از فیلتر هوای خودرو به منیفولد می‌رسد. سپس منیفولد اجازه می‌دهد تا هوا وارد محفظه‌ی احتراق شده و با سوخت انژکتور ترکیب شود.
رایج ترین عیوب در سیستم منیفولد ورودی عبارتند از:
- سفت نشدن اساسی واشرهای منیفولد
- تشکیل دوده‌های زیاد در دیواره‌های داخلی منیفولد
- کاهش در عملکرد موتور
- نشتی مایع خنک کننده خارجی
- گرمای بیش از حد موتور
۱۳. منیفولد خروجی (اگزوز)
منیفولد اگزوز عموماً از جنس چدن یا فولاد ضدزنگ است و به عنوان اولین جزء سیستم اگزوز، وظیفه دارد که گازهای خروجی از سیلندرها را جمع‌آوری کرده و به مبدل کاتالیستی برساند.
علائم خرابی منیفولد اگزوز عبارتند از:
- استشمام بوی سوختن
- شتاب نگرفتن خودرو
- مصرف سوخت ضعیف
- شنیدن صدای بلند از اگزوز
۱۴. رینگ پیستون
رینگ پیستون‌ها، حلقه‌های چدنی انعطاف‌پذیر اما بسیار مقاوم در برابر حرارت هستند که توسط بست‌های حلقه‌ای، روی پیستون‌ها قرار می‌گیرند.
وظایف اصلی رینگ پیستون‌ها در موتور عبارتند از:
- آب‌بندی محفظه‌ی احتراق برای جلوگیری از نفوذ گاز به محفظه‌ی میل‌لنگ
- بهبود انتقال گرما از پیستون به دیواره سیلندر
- حفظ مقدار مناسب روغن بین پیستون و دیوارهی سیلندر
- تنظیم مصرف روغن موتور با «تراشیدن» روغن از دیواره سیلندر و برگرداندن آن به سمت کارتر روغن
علائم خرابی رینگ پیستون عبارتند از:
- نشت روغن یا مصرف زیاد روغن
- کاهش عملکرد موتور
- شتاب کم خودرو
- مشاهده‌ی روغن در منیفولد ورودی
۱۵. فلایویل
فلایویل که با نام چرخ طیار هم شناخته می‌شود، قطعهای بشقابی شکل و از جنس چدن و فولاد است که لبه‌های دندانه شکل دارد. این قطعه بین گیربکس، موتور و کلاچ قرار دارد و وظیفه‌ی آن این است که نیروی چرخشی موتور را به جعبه دنده منتقل کند. از طرف دیگر، فلایویل به انتهای میل لنگ متصل شده و با هر چرخش میل‌لنگ چرخیده و گشتاور موتور را دریافت میکند.
علائم خرابی فلایویل عبارتند از:
- مشکل در تعویض دنده‌ها
- استشمام بوی سوختگی حین تعویض دنده
- لغزش دنده پس از افزایش سرعت
- احساس لرزش از پدال کلاچ یا کف ماشین
- لرزش موتور
۱۶. گژن پین
گژن پین که با نام پین پیستون نیز شناخته می‌شود، میله‌ای تو خالی است که سر کوچک شاتون را به پیستون متصل میکند.
به‌طور کلی ۳ نوع مشکل در گژن پین به‌وجود می‌آید که عبارتند از:
- سایش گژن پین به‌علت ضعف در سیستم روانکاری و افزایش بی‌رویه‌ی دما
- شکستن گژن پین که یه‌علت کیفیت پایین آن یا بروز احتراق انفجارگونه (ناشی از مصرف بنزین با اکتان پایین) اتفاق می‌افتد.
- خمیدگی یا لهیدگی به‌علت ضعف در آلیاژ گژن پین
۱۷. واشر سرسیلندر
واشر سرسلندر بیکی از مهم‌ترین اجزای موتور ماشین است که اتصال و عایق‌بندی بین بلوک سیلندر و سر سیلندرها را فراهم میکند. وظیفه‌ی اصلی واشر سرسیلندر این است که مانع از خروج گازهای احتراق از داخل سیلندرها شود و از نفوذ مایع خنک‌کننده یا روغن موتور به داخل سیلندرها جلوگیری کند. به همین دلیل، اکثر تولیدکنندگان، هنگام ساخت واشر سرسیلندر از لایه‌های نازک فولادی استفاده می‌کنند که باعث دوام بیشتر و ماندگاری بیشتر آن‌ها می‌شود.
نشانه های سوختن واشر سرسیلندر، عبارتند از:
- گرمای بیش از حد موتور
- خروج دود سفید از اگزوز
- پایین آمدن سطح مایع خنک‌کننده
- مشاهده‌ی حباب درون رادیاتور
- مخلوط شدن آب و روغن
۱۸. بوش سیلندر
بوش سیلندر، قطعهای استوانه‌ای شکل از جنس فولاد یا چدن است که در بلوک سیلندر قرار می‌گیرد و فضایی را برای حرکت پیستون فراهم میکند.
بوش سیلندر سه نوع دارد که عبارتند از:
- بوش سیلندر مرطوب که به‌طور مستقیم با مایع خنک‌کننده در تماس است.
- بوش سیلندر خشک که قطر دیواره آن‌ها تنها چند میلیمتر است مستقیم درون سیلندر پرس می‌شوند.
- بوش‌های سیلندر شیاردار که در سیلندرهای شیاردار استفاده می‌شوند و عامل خنک‌کننده در آن‌ها هواست.
۱۹. واتر پمپ
واتر پمپ بخش مهمی از سیستم خنک‌کننده ماشین است که برای جلوگیری از گرم شدن موتور، مایع خنک‌کننده را به‌طور مداوم بین رادیاتور و بلوک سیلندر، به گردش در می‌آورد. این کار، زمانی‌که دمای موتور بیش از حد بالاست، مانع از جوش آوردن آن می‌شود و هنگام سرد بودن موتور، کمک میکند تا دمای آن هرچه سریع‌تر به گرمای مورد نظر برسد.
علائم خرابی واتر پمپ عبارتند از:
- نشت مایع خنک‌کننده
- گرم شدن بیش از حد موتور
- ترکیب شدن مایع خنک‌کننده و روغن موتور
- شنیدن سر‌و‌صدای غیر عادی از واترپمپ
- شنیدن صدای ساییدگی از موتور
- خروج بخار از موتور خودرو
- عملکرد نامطلوب کولر خودرو
۲۰. توربوشارژ و سوپرشارژ
سوپر شارژ و توربوشارژ، قطعاتی در موتور هستند که مقدار هوای ورودی به داخل موتور را از طریق تزریق این هوا به درون محفظه‌ی احتراق افزایش داده و در نتیجه، توان خروجی موتور را افزایش می‌دهند.
تفاوت اصلی بین این دو در نحوه‌ی تغذیه آن‌هاست. سوپرشارژ انرژی مورد نیاز خود را مستقیما از خود موتور می‌گیرد (با تسمه‌هایی که مستقیما به فلایویل متصل هستند). اما توربوشارژ، توسط گازهای خروجی از اگزوز موتور، به حرکت در می‌آید.
علائم خرابی توربوشارژ عبارتند از:
- خروج دود آبی یا خاکستری از اگزوز
- روشن شدن چراغ چک ماشین
- افزایش مصرف سوخت
- تاخیر بیش از حد پدال گاز
علائم خرابی سوپرشارژ نیز می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- شنیدن صدای تیک‌تیک از موتور
- کاهش راندمان سوخت
- از دست دادن قدرت موتور
کلام آخر
موتور ماشین، قطعهای پیچیده است که وظیفه‌ی پیش راندن وسیله‌ی نقلیه را برعهده دارد و برای انجام این وظیفه از اجزای متعددی در کنار همدیگر تشکیل شده است. در این مقاله سعی کردیم به‌طور مختصر شما را با اصلی‌ترین قطعات موتور خودرو و کاربرد هر یک از آن‌ها آشنا کنیم. امیدواریم برایتان مفید بوده باشد.
